Trouwen of samenwonen: wat zijn de gevolgen?

Trouwen heeft steeds minder een centrale rol in het proces van relatie- en gezinsvorming. Ongehuwd samenwonen is steeds gewoner geworden. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen een huwelijk en een samenlevingsrelatie en wat zijn de gevolgen wanneer een huwelijk of een samenlevingsrelatie wordt beëindigd? In het onderstaande artikel zoemen we op een aantal onderwerpen in. Als we het hebben over het huwelijk verstaan we daar in dit artikel ook het geregistreerd partnerschap onder.

Tekst Janneke Kalk & Ellen van den Boom – AB Advocaten Foto Shutterstock

Wat omvat het ouderlijk gezag? Door het ouderlijk gezag ontstaat het recht en de plicht om het kind te verzorgen en op te voeden, de bevoegdheid om het kind te vertegenwoordigen en het vermogen van het kind te beheren. De moeder uit wie het kind geboren is heeft automatisch het gezag. Wanneer de moeder is gehuwd dan wordt ook haar partner automatisch juridisch ouder van het kind en met het gezag belast. Bij samenwoners is dit anders. De partner van de moeder moet het kind erkennen en het gezag dient aangetekend te worden in het gezagsregister bij de rechtbank. De moeder zal toestemming moeten verlenen. Regelmatig wordt door ouders vergeten het gezamenlijk ouderlijke gezag te regelen. Wanneer dit niet geregeld is dan kan dit problemen opleveren bij een verbreking van de samenleving of overlijden van de moeder. Momenteel ligt er een wetsvoorstel bij de Eerste Kamer om het voor ongehuwde stellen mogelijk te maken, dat bij de erkenning automatisch het gezamenlijk gezag wordt geregeld. Het is nog niet bekend wanneer dit wetsvoorstel daadwerkelijk wet wordt.

Partneralimentatie
Wanneer er sprake is van een huwelijk kan degene zonder inkomen of het laagste inkomen, onder omstandigheden, aanspraak maken op een bijdrage in het levensonderhoud te betalen door de ex-echtgenoot met het hoogste inkomen. Deze onderhoudsverplichting vloeit uit het huwelijk voort en kan bij huwelijkse voorwaarden niet worden uitgesloten. Voor samenwoners geldt deze onderhoudsverplichtingverplichting niet, tenzij in een samenlevingscontract of convenant een onderhoudsverplichting is opgenomen. De financiële ongelijkheid tussen de ex-partners kan dan erg groot zijn. Hebben samenwoners wel een samenlevingscontract gesloten met daarin een partneralimentatieverplichting en men wil deze verplichting in één keer afkopen, dan is deze afkoop voor de onderhoudsplichtige niet fiscaal aftrekbaar, maar voor de onderhoudsgerechtigde wel fiscaal belast. Dit in tegenstelling tot de afkoop tot ex-echtgenoten. Dan is de afkoopsom voor de onderhoudsplichtige wel fiscaal aftrekbaar. Wanneer de samenlevingsrelatie wordt verbroken en er zijn kinderen, dan kan er uiteraard wel aanspraak worden gemaakt op kinderalimentatie, ongeacht of er wel of geen samenlevingscontract is gesloten.

Pensioen
Ouderdomspensioen
Als mensen trouwen worden de echtgenoten automatisch elkaars partner in de pensioenregeling. Voor samenwoners gelden er aanvullende eisen. Gehuwden hebben na scheiding wettelijk recht op de helft van elkaars ouderdomspensioen (verevening of conversie), tenzij zij dit recht in overleg hebben uitgesloten. Een samenwoner heeft dit wettelijk recht niet. De Wet Verevening pensioenrechten na scheiding is dus alleen van toepassing op gehuwden, zij kunnen deze wet wel uitsluiten.

Partnerpensioen
Het partnerpensioen dat tot het einde van de relatie is opgebouwd, gaat naar de ex-partner. We noemen dit ‘bijzonder partnerpensioen’. Het bijzonder partnerpensioen komt tot uitkering zodra de pensioenopbouwer komt te overlijden. Dit is vastgelegd in de Pensioenwet. Het recht op bijzonder partnerpensioen geldt ook voor samenwoners als zij volgens het pensioenreglement elkaars partner zijn en zij voldoen aan bepaalde voorwaarden.

In veel moderne pensioenregelingen is het partnerpensioen op risicobasis verzekerd. Bij deze manier van verzekeren is er geen werkelijke opbouw van het partnerpensioen (een spaarpot met geld). Het risico wordt afgedekt met een verzekering. Deze keert alleen uit bij het overlijden van degene die het pensioen opbouwt tijdens de relatie en tijdens het dienstverband. Als de relatie of het dienstverband eindigt, stopt deze verzekering zonder waarde. Is het partnerpensioen verzekerd op risicobasis? Dan is er dus geen bijzonder partnerpensioen voor de ex-partner, zowel bij ex-gehuwden als ex-samenwoners

Geen gemeenschap
Wanneer men in het huwelijk is getreden voor 1 januari 2018 en er zijn geen huwelijkse voorwaarden opgesteld dan is men in gemeenschap van goederen gehuwd. Alles wat men voor het huwelijk had aan vermogen en schulden werd de gemeenschap van goederen ingezogen, behalve de bestanddelen welke verknocht waren aan een van de echtgenoten of die privé zijn gebleven als gevolg van een uitsluitingsclausule. Voor gehuwden getrouwd na 1 januari 2018 geldt er, wanneer er geen huwelijkse voorwaarden zijn opgesteld een beperkte gemeenschap van goederen. Kort gezegd betekent dit dat het voorhuwelijkse vermogen en verkregen schenkingen en nalatenschappen en schulden privé blijven indien die voor het huwelijk strikt privé waren, en het vermogen dat men opbouwt ten tijde van het huwelijk, gemeenschappelijk wordt.

Voor samenlevers ontstaat in beginsel geen goederenrechtelijke gemeenschap, dat betekent dat goederen en schulden niet gemeenschappelijk worden. Bij een samenlevingsovereenkomst kan daarvan worden afgeweken. Belangrijke bepalingen die van toepassing zijn op gehuwde partners, zijn niet van toepassing op samenlevers. Dit kan ingrijpende gevolgen hebben voor de eigendomsvraag van roerende zaken, maar ook voor de vraag of er sprake is van een vergoedingsrecht en de omvang daarvan wegens geïnvesteerde privé gelden in een goed van een ander.

Kortom: de rechtspositie van samenlevers verschilt fundamenteel met die van gehuwden. Hier blijkt in de praktijk regelmatig misverstand over te bestaan. Goede juridische voorlichting voorkomt wellicht veel ellende aan het einde van de relatie. Of het nu gaat om samenlevers of gehuwden.