Oniomanie: de kick van het kopen

Tientallen ongebruikte jassen in de kast, meerdere jurken met de prijskaartjes er nog aan, een voorraad van veertig dekbedovertrekken, koopverslaving of oniomanie is de permanente, niet te temmen drang om te kopen, ongeacht de financiële middelen. De Nijmeegse zorgverlener Janine ziet schrijnende gevallen.

Tekst Loes Wijffels Illustratie Benzoix/Vecteezy.com

Veel mensen kennen het prettige gevoel wel van een leuke aankoop waar je blij van wordt. Met een keer wat spullen kopen als troost of beloning is ook niks mis. Shoppen is gezellig, veel mensen genieten ervan, zeker nu het na een jaar van lockdowns weer volop kan. Maar zodra je de controle op je koopgedrag verliest, heb je een probleem en is er sprake van een verslaving.

Janine, die liever anoniem blijft, heeft veel ervaring met mensen met een koopdwang of -verslaving: “Bij koopverslaafden is het huis soms zo vol dat er alleen nog een klein looppaadje over is”. “Sommige gevallen zijn heel triest. Zoals een zwakbegaafde vrouw van 74 die als kind te horen kreeg dat ze een 24-delige uitzet moest aanschaffen. Ze heeft nu kasten vol met allerhande huisraad waar de stickertjes nog op zitten. Niets mag ik wegdoen. Bij een andere dame ontstond een ware koopwoede na de dood van haar man. Ze heeft wel honderd paar schoenen, dozen vol met artikelen van Yves Rocher en Bonprix, tassen gevuld met plastic tassen, in het hele huis is geen plekje meer vrij. Ik begeleid ook
een dementerende vrouw van 88 die een rijk bestaan had. Ze schafte enorme hoeveelheden spullen als servies en ochtendjassen aan. Haar vergeetachtigheid maakt dat ze het nu
langzaam kan loslaten.

Therapie
Arnold Smit is psycholoog en past bij zijn werk de analytische therapie toe. Dat betekent dat hij de diepte ingaat en samen met zijn cliënten de ervaringen uit zijn of haar leven analyseert om, zoals hij het omschrijft ‘ze weer te laten worden wie ze zijn’. In zijn praktijk Pimander in Malden heeft Arnold regelmatig te maken met mensen die verslaafd zijn.
“Veel mensen hebben vroeg of laat in hun leven een reflectiemoment. Ze vragen zich af ‘wie ben ik nou eigenlijk?’ Ik zie vaak een ommekeer. De een geeft er wel een draai aan, de ander loopt vast en belandt soms zelfs in een depressie of burn-out, of er gebeurt iets anders waardoor ze gedwongen worden om hun levenswijze onder ogen te zien. Eigenlijk komt je onderbewuste in conflict met jezelf en trapt als het ware op de rem. Jarenlang hebben je omgeving en ervaringen bepaald hoe je doet en denkt. Soms past dat niet meer bij wie je in wezen bent en raak je het contact met jezelf kwijt. Dat kan een eenzaam en leeg gevoel geven, waardoor je de neiging krijgt die leegte te vullen. De tijdelijke kick van iets kopen (of welke andere verslaving dan ook) geeft even een goed gevoel. Rationeel rechtvaardig je je gedrag, je praat het goed terwijl je ergens wel weet dat het niet klopt. Omdat die externe bevrediging van tijdelijke aard is, komt al snel de innerlijke leegte terug en zoek je een nieuwe kick. De enige uitweg is weer een diepe binding met je gevoel aangaan.”

Arnold maakt onderscheid tussen koopdwang – de regelmatige impuls om iets te kopen – en koopverslaving. “De eerste kan tijdelijk zijn en na een tijdje ook weer verdwijnen. Dit kan iedereen overkomen. Maar het kan ook erger worden en tot een verslaving leiden, zeker als je al verslavingsgevoelig bent. Je werk kwijtraken of een heftige gebeurtenis kunnen een trigger zijn. Wat ook niet helpt is de commercie: reclames en advertenties waarin de suggestie wordt gewekt dat je iets mist. ‘Laten zij nou net precies datgene hebben wat jou helpt om die leegte op te vullen.’ Als je de binding met je gevoel kwijt bent, ben je daar extra gevoelig voor.”

Een verslaving gaat vaak ten koste van vriendschappen, geld en soms zelfs werk. Je kunt het zelf niet meer afremmen en hebt professionele hulp nodig. Soms is het nodig om eerst de schuldhulpverlening in te gaan. Voor mensen met ruime financiële mogelijkheden kan het erkennen van een koopdwang- of koopverslaving nog lastiger zijn. Zij kunnen dit makkelijker verbergen voor de buitenwereld. Dan komt het pas aan het licht als hun erfenis wordt verdeeld.

Arnold gaat in zijn therapie met mensen met een (koop)verslaving op onderzoek naar de waarde die ze geven aan hun eigen gevoelens.
“Het zijn vaak lange trajecten waarbij we kijken naar de binding met hun ouders, hun angsten, hun behoefte aan controle en de eigenwaarde. Het begint met te beseffen dat je een probleem hebt om vervolgens de therapie aan te gaan. Dat is niet makkelijk, omdat je opnieuw contact moet leren krijgen met je gevoel. Je moet echt met de billen bloot en keihard aan het werk. Maar als het dan eindelijk lukt om weer te voelen, word je creatief, voel je de drive om actief bezig te gaan en raak je weer vervuld van jezelf. Als je aandacht hebt voor jezelf voel je je niet alleen en maak je deel uit van de gemeenschap. Sociale contacten dwingen je tot het toelaten van emoties. En emoties helpen je om te ervaren wat iets voor jou betekent en zijn een hulpmiddel om te ontdekken wie je bent en waar je voor staat. Daarom is het belangrijk om niet alleen jezelf te vermaken, maar ook verbonden te blijven met de wereld om je heen, met het leven.”

De grens over
Hoe weet je nou of je de grens van verslaving over bent? Iedereen doet toch wel eens een impulsaankoop? Arnold: “Zolang je nog kunt bijsturen als je teveel uitgeeft, de controle houdt en weet wat je zelf waard bent, is er niet zoveel aan de hand. Als je binding houdt met je gevoel heb je het echt wel in de gaten en bepaal je uiteindelijk zelf wat goed voor je is. Zorg dat je in contact blijft met jezelf en je spaarbankboekje! Maar als je merkt dat je de controle verliest, het kopen als vlucht gebruikt en je smoesjes verzint ter rechtvaardiging van je koopgedrag, kun je het beste zo snel mogelijk hulp zoeken. Geef aan jezelf toe dat je een probleem hebt en pak het aan. Onderzoek wat bij jou de oorzaak van het probleem is en laat het je leven niet meer beheersen. Iedereen heeft het recht te zijn wie hij of zij in werkelijkheid is.”