Getouwtrek om de erfenis

Bij het afwikkelen van een nalatenschap komt veel kijken. Bovendien, die afwikkeling leidt steeds vaker tot eindeloos onderling getouwtrek. Zelfs in de beste families kunnen de emoties hoog oplopen.

door Yolinde Hoogendoorn

Geld, sieraden, vastgoed, antieke meubels, de inboedel en kunstwerken. Wie krijgt wat? Wanneer een overledene niets geregeld heeft, moeten de nabestaanden er onderling uit zien te komen. Dat verloopt niet altijd zonder slag of stoot. De erfenis is met regelmaat aanleiding voor familieruzies, conflicten en zelfs rechtszaken.

Dat ziet Gonnie Spee, werkzaam als mediator bij een advocatenkantoor in hartje Nijmegen. Vanuit haar werkruimte aan de Oranjesingel begeleidt ze families die na het overlijden van een dierbare in een conflictsituatie terecht zijn gekomen. Ze gaat als mediator samen met de betrokkenen op zoek naar een werkbare oplossing. “Door het wegvallen van een dierbare zijn mensen vaak overmand door emoties. Dan raak je elkaar soms kwijt. Zonder de hulp van een neutrale buitenstaander is het niet altijd makkelijk om elkaar, door het verdriet heen, nog goed te begrijpen. De laatste jaren zie ik een duidelijke toename in het aantal erfzaken dat bij de rechter ter beoordeling wordt voorgelegd. Meer samengestelde gezinnen en een algemeen toegenomen mondigheid zijn daar de grootste oorzaken van”, vertelt Spee. Daarnaast zijn familiebanden minder hecht dan vroeger en zijn er door de toegenomen welvaart vaker grotere geldbedragen gemoeid met nalatenschappen.

Verbroken familiebanden
Ieder familielid heeft een eigen verhouding tot de overledene, tot elkaar en tot de overige betrokkenen. Deze onderlinge verhoudingen worden in een periode van rouw uitvergroot. De uitvaart is nog niet achter de rug of de relaties komen op scherp te staan. Dat overkwam ook Adriaan (61), die liever niet met zijn achternaam genoemd wil worden. Sinds het overlijden van zijn moeder heeft hij geen contact meer met zijn twee broers. “De gezondheid van mijn moeder ging al een aantal jaren achteruit. Samen met mijn vrouw nam ik de laatste jaren van haar leven veel zorgtaken op me. Vooral de laatste maanden voor haar overlijden was dat intensief. Het was een zware periode voor ons hele gezin. Mijn broers hadden veel minder contact met ma. Daar had ze regelmatig verdriet om. Na het overlijden van mijn moeder barstte de bom. Ik kon niet begrijpen dat ze toen opeens wél vooraan stonden. Het is inmiddels ruim zeven jaar geleden, maar mijn broers heb ik na een aantal gigantische woordenwisselingen nooit meer gesproken of gezien. We waren vroeger best hecht, dus soms vind ik dat jammer. Maar er is zo veel gebeurd en gezegd… Ma zou zich van verdriet omdraaien in haar graf als ze wist hoe het gelopen is.’

Wel of geen testament
Geschat wordt dat ongeveer de helft van de nalatenschappen aan de hand van een testament wordt verdeeld. Een testament biedt zekerheid, toch houden de notariskosten veel mensen tegen. Wie zelf niets op papier zet, laat de wet bepalen wie de erfgenamen zijn. De nalatenschap wordt dan verdeeld aan de hand van de regels van het erfrecht. Nabestaanden worden ingedeeld in vier groepen. Geregistreerde partner en kinderen hebben de meeste rechten, daarop volgen de overige bloedverwanten. Iedere erfgenaam krijgt per groep een gelijk deel. Wanneer je zelf weinig na te laten hebt, kan het verdelen van kleine zaken zoals sieraden of meubels ook geregeld worden in een handgeschreven codicil.

Digitale erfenis
Onze levens worden in steeds hogere mate gedigitaliseerd. Naast fysieke bezittingen laten we na overlijden ook online een afdruk achter. Veel mensen zijn actief op sociale media, hebben WhatsApp, e-mail en een abonnement op video- of muziekdiensten. Zo creëren we online, deels ongemerkt, een enorme vergaarbak aan informatie over onszelf. Een database gevuld met foto’s, interesses, belangrijke levensgebeurtenissen, aankopen en sociale contacten. Maar wat gebeurt er met al deze informatie na overlijden? En wat als je als nabestaande toegang wil tot deze accounts? Sander van de Meer is ex-forensisch rechercheur en specialist op het gebied van digitale nazorg. “Dat houdt in dat ik samen met mijn team nabestaanden ondersteun bij het achterhalen van dierbare data na een overlijden. Fysieke goederen zoals een telefoon of computer kun je erven, maar digitale accounts zijn na je dood niet overdraagbaar. Juridisch gezien is daar geen wetgeving voor en dat moet echt veranderen. Dat is precies waarom ik laatst ben uitgenodigd door de Tweede Kamer om hier uitleg over te geven. Wij helpen mensen met het opzeggen van accounts, lidmaatschappen en abonnementen, niet alleen om te voorkomen dat er jaren later nog allerlei ‘spook-profielen’ van een overledene online staan, maar ook om toegang te krijgen tot bijvoorbeeld een telefoon of computer van een overledene om toch nog dierbare foto’s of WhatsApp gesprekken terug te halen.”

Geheimzinnig
Voor veel mensen heerst er een taboe op praten over wensen rond overlijden en de erfenis. We denken ‘dat komt ooit nog wel’. Als de erfenis al besproken wordt, gebeurt dit vaak een-op-een. Een valkuil zegt Spee: “Zo ontstaan er regelmatig onduidelijkheden onderling. Mensen doen geheimzinnig over de afwikkeling van een nalatenschap, terwijl het juist zo’n waardevol gesprek op kan leveren.” Haar gouden tip: ‘Ga aan tafel zitten, kijk elkaar in de ogen en práát. Alleen op papier is het vaak niet helemaal in woorden te vatten wat iemand nu echt bedoeld heeft. Soms hebben mensen goede intenties, maar komen die na overlijden heel anders over op de nabestaanden. Een erflater legt bijvoorbeeld vast dat zijn kinderen het familiehuis erven, maar ook dat zijn nieuwe partner hier na zijn dood nog twintig jaar in mag wonen om zo iets goeds voor iedereen te doen. De kinderen denken dan: ‘leuk dat het huis in de familie blijft, pap, maar je zadelt ons jarenlang op met allerlei extra kosten terwijl wij niets met dat huis kunnen.’ Zulke situaties voorkom je door open kaart te spelen. Het gesprek gaat dan meer over: hoe leven wij als nabestaanden straks verder zonder jou.”